Artykuł
POTOCZEK, gm. Adamów, pow. Zamość
Wieś położona w południowej części gminy Adamów, w obrębie Roztocza.
Prawdopodobnie pod koniec XVI wieku notowano w Potoczku dwór murowany (kamienicę). Właścicielem wsi w latach 20-tych XVII wieku był Stoigniew Niesiołowski, a po nim jego synowie Andrzej i Kacper (I. Rolska-Boruch 1999, s. 246). W 2 pół. XVII wieku wieś zapewne trafiła w ręce Tarnowskich, właścicieli dóbr krasnobrodzkich. W 1803 roku Antoni Fortunat Tarnowski nadal cerkwi unickiej w Potoczku wolny wrąb w lasach i pastwisko w dobrach Adamów, Jacnia, Bliżów i Potoczek, a w 1814 roku podzielił swoje dobra pomiędzy trzech synów: Antoniego, Jana i Feliksa. Dobra Potoczek wówczas trafiły w ręce Feliksa, który w 1827 roku sprzedał wieś bratu Antoniemu wraz z dobrami adamowskimi za 399 600 złp (D. Kawałko 1982, s. 1). Antoni w 1827 roku założył dla dóbr odrębną księgę hipoteczną, a w roku 1828 wraz z Adamowem, Bondyrzem, Szewnią i Trzepiecinami przystąpił do Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (D. Kawałko 1982, s. 1).
Prawdopodobnie już w końcu XVI wieku istniała tu cerkiew, a jej istnienie potwierdzają źródła przed 1620 rokiem (A. Gil 1999, s. 233). W 1759 roku notowano tu drewnianą cerkiew parafialną p.w. Różańcowej NMP, która należała do dekanatu szczebrzeszyńskiego (W. Kołbuk 1998, s. 303). W 1840 roku w skład unickiej parafii wchodziły: Potoczek, Czarnowoda, Szewnia, Adamów i Jacnia. Liczyła wówczas 361 parafian (F. Rzemieniuk 1991, s. 216). W 1870 roku wybudowano tu kosztem rządu następną cerkiew drewnianą, krytą gontem (SGKP, wypisy, s. 298). Od roku 1919 świątynia pełni rolę kościoła filialnego p.w. św. Stanisława BM parafii w Krasnobrodzie (M. Zahajkiewicz 1985, s. 398). Obok cerkwi istniał cmentarz grzebalny. Na jego terenie pochowano ofiary pacyfikacji wsi, której dokonali Niemcy l lutego 1944 roku. Obecnie cmentarz jest nieczynny (D. Kawałko 1994, s. 14).
Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie zamojskim i parafii Suchowola (unickiej). Liczyła wówczas 36 domów i 243 mieszkańców (Tabela..., t. II, s. 113). Pod koniec XIX wieku Potoczek liczył 2 domy dworskie i 37 włościańskich oraz 312 mieszkańców, w tym 147 katolików i 165 prawosławnych. Chłopi posiadali wtedy 519 mórg ziemi (SGKP, wypisy, s. 298).
Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 67 domów i 424 mieszkańców, w tym 102 Ukraińców i 4Żydów (Skorowidz..., t. IV, s. 126).
W okresie międzywojennym w Potoczku mieściła się siedziba gminy Suchowola. W 1928 roku wybuchł we wsi pożar, który pochłonął 18 budynków (M. Skiba 1996,s. 12).
20 czerwca 1943 roku żandarmeria rozstrzelała we wsi 41 osób, w tym 12 mieszkańców Potoczka, 2 mieszkańców Krynic i 27 osób przywiezionych i więzienia w Zamościu. 16 sierpnia 1943 roku żandarmeria rozstrzelała 20 Żydów z Krasnobrodu (Biuletyn GKBZHwP, t. IX, s. 252). Na początku 1944 roku w odwecie za udaną akcję AK na Suchowolę hitlerowcy rozstrzelali tu 30 żołnierzy AK więzionych w Zamościu (W. Bondyra 1993, s. 89).
Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego
Józef Niedźwiedź Wydanie pierwsze Zamość 2003
