Artykuł
Szewnia (Dolna i Górna), gm. Adamów, pow. Zamość
Wieś położona na północnym skraju gminy Adamów, w obrębie Roztocza.
Miejscowość powstała prawdopodobnie na pocz, XV wieku. W latach 1405-1435 doszło do podziału włości szczebrzeskiej i wówczas Szewnię wraz z sąsiednimi wsiami: Lipską Wolą, Białą Wolą, częścią Wieprzca, Lipskiem i Suchą Wolą otrzymał Mikołaj, który od swoich włości przybrał nazwisko Lipski (A. Boniecki, t. XIV, s. 3.i6). W 1510 roku Wołoch z Szewni płacił od 50 owiec 15 groszy, co sugeruje istnienie we wsi kolonii Wołochów (W. Czarnecki 1999, s. 14). Rejestr poborowy w 1564 roku notował tu 7 łanów użytków (A. Jabłonowski 1902, s. 199).
Po Mikołaju wieś dziedziczył Jan Lipski, a następnie jego syn Stanisław, żonaty pierwszy raz z Barbarą z Udryckich i po raz drugi z Sieneńską. W 1577 roku ich synowie Mikołaj i Jan dopełnili działu dóbr: Lipska, Woli Lipskiej, Szewni, Suchej Woli, Hruszki, Hutek, Krasnobrodu, Nowosiółek i Żniatyna (A. Boniecki, t. XIV, s. 336-337): Prawdopodobnie dobra przejął wówczas Jan Lipski, podkomorzy bełski wraz z dobrami krasnobrodzkimi W 1665 roku folwark w Szewni nalegał do Konstantego Wyhowskiego i jego żony (B. Rudomicz 2002, cz. II, s. 7). W roku 1696 Sebastian Szur sprzedał wieś wraz z Rachodoszczą Janowi Piaseckiemu z Czermna. Zapewne wówczas istniała tu karczma, którą w 1712 roku trzymał w arendzie Jakub Aleksandrowicz (S. Szewczuk, S. Szewczuk 1999, s. 5-7).
Prawdopodobnie już w końcu XVI wieku istniała cerkiew w Szewni, choć źródła notują ją dopiero w roku 1620 (A. Gil 1999, s. 235). W 1759 roku notowano we wsi drewnianą cerkiew parafialną p. w. św. Michała Archanioła należącą do dekanatu szczebrzeszyńskiego (W. Kołbuk 1998, s. 303). W 1905 roku wybudowano nową cerkiew, którą w 1918 roku przejęli rzymskokatolicy na kościół p.w. Zwiastowania NMP, a podczas II wojny światowej zamieniono na cerkiew prawosławną. W 1945 roku prawosławni opuszczając wieś spalili na zewnątrz wyposażenie cerkwi. W 1946 roku rekoncyliowano świątynię ponownie na kościół. Jest to budowla drewniana, jednonawowa z zakrystią przy prezbiterium i kopułą nad nawą (M. Zahajkiewicz 1985, s. 396).
Prawdopodobnie na pocz. XIX wieku założono w Szewni cmentarz unicki, który następnie użytkowali prawosławni. Od 1945 roku cmentarz o powierzchni 0,35 ha jest nieczynny (D. Kawałko 1994, s. 15).
Na początku XVIII wieku wieś należała do dóbr krasnobrodzkich, które posiadał Kajetan Amor Tarnowski, a w 1764 roku odziedziczył je Antoni Fortunat Tarnowski (zm. 1831 r.), ożeniony z Zuzanną Jełowiecką. Ten ostatni w 1814 roku podzielił swoje dobra pomiędzy trzech synów: Antoniego, Jan i Feliksa. Szewnia wraz z Adamowem trafiła w ręce Feliksa, który w 1827 roku sprzedał dobra bratu Antoniemu za 399 600 złp. Nowy właściciel założył dla dóbr odrębną księgę hipoteczną, a w roku 1828 z Szewnią, Adamowem, Potoczkiem, Bondyrzem i Trzepiecinami przystąpił do Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (D. Kawałko 1982, s. 1).
W 1835 roku Jan Tarnowski, ożeniony z Michaliną z Wisłockich, najbardziej pokrzywdzony w podziale dóbr rozpoczął proces o unieważnienie testamentu, który po jego śmierci w 1838 roku, kontynuowali jego synowie: Jan Teodozjusz i Kazimierz Zachariasz. W 1839 roku nabyli oni mocą wyroku sądowego prawo do jednej trzeciej dóbr Adamowa 1 oddzielnych dóbr krasnobrodzkich. Dwie trzecie majątku należało do Antoniego Tarnowskiego, a po jego śmierci w 1840 roku przejął je jedyny jego syn - Jan Chrzciciel Tarnowski. Ten ostatni odkupił prawo do jednej trzeciej od Jana Teodozjusza i Kazimierza Zachariasza Tarnowskich stając się jedynym właścicielem majątku. Do 1893 roku dobra Adamów wraz z Szewnią należały do Jana Aleksandra Tarnowskiego, po śmierci którego w równych częściach przeszły w ręce jego córek: Natalii z Tarnowskich Tyszkiewicz oraz Marii Tarnowskiej. Według rejestru pomiarowego z 1903 roku Szewnia należała wraz z folwarkami w Bondyrzu, Bliżowie, Adamowie i Czarnowodzie do dóbr Adamów. Po śmierci Natalii w 1904 roku Maria z Tarnowskich Łosiowa (zm. 1942 r.) została jedyną właścicielką tych dóbr (D. Kawałko 1982, s. 1-2).
Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie zamojskim i parafii Krasnobród. Liczyła wówczas 60 domów i 384 mieszkańców (Tabela...., t. II, s. 223). Pod koniec XIX wieku była tu cerkiew, szkoła początkowa (od 1887 roku), 4 domy dworskie i 59 włościańskich oraz 574 mieszkańców, w tym 434 prawosławnych, 130 katolików i 10 Żydów. Włościanie posiadali 660 mórg ziemi (SGKP, wypisy, s. 382). Na przełomie XIX i XX wieku folwark Szewnia Dolna odłączono od dóbr adamowskich. Na terenie posiadłości wybudowano wtedy drewniany dworek i założono park. W 1929 roku właścicielem tego folwarku był Stefan Jabłoński (Ks. Adr. 1929, s. 599; J. Górak 1980, s. 9). Po roku 1944 dwór był przerabiany, być może na potrzeby szkoły, która mieściła się w nim od 1945 roku (J. Górak 1986 a, s. 154).
Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 107 domów (l niezamieszkały) i 729 mieszkańców, w tym 256 Ukraińców i 11 Żydów, natomiast folwark liczył 5 domów i 124 mieszkańców, wyłącznie Polaków (Skorowidz..., t. IV, s. 127).
Jesienią 1941 roku w pobliskim lesie Niemcy utworzyli obóz dla Żydów i jeńców radzieckich. 30 grudnia 1942 roku okupanci zamordowali kilkunastu mieszkańców wsi Szewnia Dolna, a zabudowania spalili. W kwietniu 1943 roku Niemcy wywieźli ze wsi 60 osób do obozów, w czerwcu zamordowali 14 mieszkańców, a 10 lipca w lesie pod Szewnią rozstrzelali 33 Żydów (L. Siemion 1971, s. 264 i 273; W. Bondyra 1993, s. 112).
Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego
Józef Niedźwiedź Wydanie pierwsze Zamość 2003
